Górskie życie

W poznawaniu gór i rozwoju turystyki, szczególnie w początkowej fazie ogromną rolę odgrywały towarzystwa turystyczne. Zrzeszały one miłośników gór, którzy zajmowali się ich poznawaniem, opisywaniem, badaniem, udostępnianiem i popularyzowaniem wśród szerokiej publiczności. Nie inaczej było w Tatrach i innych górach Polski. Tym bardziej zdumiewa, że wiedza na ten temat jest stosunkowo niewielka, a w poważnych źródłach znaleźć można nieprawdziwe informacje. W Polsce standardowo powtarza się jakoby Towarzystwo Tatrzańskie było „szóstą na świecie organizacją górską”, co mija się z prawdą. Wiele prekursorskich stowarzyszeń odeszło w zapomnienie nawet w swoich ojczystych krajach. Poniżej przypomnę niektóre z tych organizacji. Ze względu na skąpe i trudno dostępne źródła można to traktować jako pierwsze przybliżenie rozległej tematyki.

Pierwsze organizacje turystyczno-górskie powstawać zaczęły dopiero w XIX wieku, co było naturalną konsekwencją rozwoju cywilizacyjnego. W czasach bardziej odległych, kiedy góry były siedzibą bogów i złych mocy, do ich odwiedzania nie było wielu chętnych. Wraz z odkrywaniem nowych lądów i początkiem rozwoju nauki, już u schyłku średniowiecza zaczęli się pojawiać śmiałkowie wychodzący na góry, a później poszukiwacze skarbów. Były to jednak przypadki nieliczne¹. Dopiero znacznie później, kiedy z jednej strony powstało zamożne i wykształcone mieszczaństwo, a z drugiej nastąpił znaczny rozwój transportu, ułatwiający dostęp do gór, liczba chętnych na górskie eskapady zaczęła gwałtownie wzrastać. Naturalnie, w pierwszym rzędzie miało to miejsce w najbardziej wówczas rozwiniętej przemysłowo i komunikacyjnie Wielkiej Brytanii. Ponadto, cytowany autor podkreśla, że istotny wpływ na zainteresowanie wycieczkami górskimi miała też duża popularność sportów wśród brytyjskiej inteligencji. Tam też szukać należy pierwszych organizacji turystycznych. Warto tu podkreślić, że równie wcześnie popularność sportu wzrosła w strefie niemieckojęzycznej. Jednym z pionierów niemieckiej gimnastyki, poniekąd blisko związanej z dzisiejszą „wspinaczka panelową” był niemiecki nacjonalista, Friedrich Jahn (1778-1852)²,³.
Inną przyczyną popularności sportu, były tendencje patriotyczno-militarystyczne. Jedne państwa liczyły na militarne wykorzystanie wyszkolonych alpinistów, a inne chciały poprzez tworzenie takich organizacji zademonstrować swoje istnienie i niezależność. Tak też po raz pierwszy we Włoszech powstały oddziały Alpini, czyli żołnierzy wyszkolonych do działań w Alpach (1872). Po wojnie francuskopruskiej (1870–71) i wskutek zagrożenia ze strony Włoch, powstanie klubu francuskiego (CAF) stało się poniekąd naturalną koniecznością, czego echa znaleźć można w dokumentach założycieli. Także powstanie naszego Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego wydaje się być, poza osobistymi ambicjami i interesami, wynikiem trendów panujących w ówczesnej Europie, jak i chęci zademonstrowania „polskiej racji stanu”, do czego wrócę jeszcze na końcu.
Największy rozwój towarzystw górskich nastąpił w Wielkiej Brytanii w epoce wiktoriańskiej. W szczególności, duży wpływ na spopularyzowanie wśród brytyjskich dżentelmenów wycieczek w Alpy, w tym na Mont Blanc, przypisuje się zdobywcy najwyższego szczytu Alp w 1851 roku, Albertowi Smithowi4. Powrócimy jeszcze do tego przy okazji opisu najstarszej organizacji przewodnickiej, jaka powstała w Chamonix w roku 1821.

Trudno mówić o bieszczadzkich zabytkach, nie wspominając wcześniej o historii osadnictwa na tych ziemiach. Sięga ona czasów prehistorycznych, zaś pierwsze dowody na obecność człowieka pochodzą z trzeciego tysiąclecia przed Chrystusem.

To właśnie z tego okresu wywodzą się ślady pobytu koczowniczego pasterzy, odkryte w dolinie Sanu. Później, około 1000 lat p.n.e. pojawiły się w tym rejonie rolnicze ludy kultury łużyckiej, a na początku naszej ery – Celtowie. Z tego też czasu pochodzą rzymskie monety, odnalezione w kilku miejscowościach bieszczadzkich. Odkrycia te są świadectwem istnienia szlaków handlowych, przecinających Karpaty. Na schyłek starożytności przypadają przejścia przez te ziemie ludów germańskich, a po nich pojawienie się Słowian. Nie pozostawili oni jednak po sobie trwałych śladów.

Do X wieku sięgało tu państwo Wiślan. W wieku X istniały już spore skupiska osad rolniczych – wokół grodów w Sanoku i Przemyślu. W tym też stuleciu ziemie te weszły pod panowanie książąt ruskich. Taki stanutrzymywał się aż do około połowy XIV wieku, kiedy tereny te przejął król Kazimierz Wielki. W ciągu kolejnych dwóch stuleci nastąpił rozwój gospodarczy, powstała większość bieszczadzkich miejscowości. W 1657 r. miał miejsce przemarsz sprzymierzonych ze Szwedami wojsk siedmiogrodzkich Rakoczego, które dokonały spustoszenia wsi w dolinie Osławy. Życie zamieszkujących te tereny zakłócali także tołhaje – ludzie wyjęci spod prawa, którzy napadali na dwory, kupców i wsie, które niszczyli, mordowali i uprowadzali ludność. Ludzie wędrowali, tworzyły się grupy etniczne, jak Bojkowie i Łemkowie. Zamieszkiwali tu też ludzie pochodzenia rusińskiego i włoskiego. Po pierwszym rozbiorze Polski, w 1772 r., Bieszczady zostały objęte panowaniem austriackim. W 1846 r. szlachta sanocka dokonała nieudanej próby powstańczej. Na drugą połowę XIX wieku przypada okres rozwoju gospodarczego, na obrzeżach gór budowano kopalnie ropy naftowej, linie kolejowe łączące Węgry z Galicją. Wraz z szerzeniem oświaty kształtowała się świadomość narodowa ludu wiejskiego.